Çevre; insanların ve diğer canlıların hayatları boyunca ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı olarak etkileşim içinde bulundukları fiziki, biyolojik, sosyal, ekonomik ve kültürel ortam olarak tanımlanmaktadır. Çevrenin insan eliyle bozulması çevre kirliliği olarak adlandırılır. Başka bir ifadeyle çevre kirliliği, canlıların hayatlarını olumsuz yönde etkileyen, cansız ögelere ise zarar veren yabancı maddelerin hava, su ve toprağa yoğun bir şekilde karışmasıdır.
2018 yılı sonlarında yazılı, işitsel ve görsel basında çevre kanununda yapılan bir değişiklikle birlikte poşetlerin yirmi beş kuruştan aşağı olmamak üzere bedeli karşılığı satılabileceği yoğun olarak gündeme getirilmiştir. 2019 yılı ocak ayından itibaren de uygulamaya geçilmiştir. Kanunda yapılan değişikliğin asıl amacının, poşetlerden ücret ve vergi alınmasıyla kullanımının azaltılarak çevrenin korunması ve çevre kirliliğinin önlenmesi olduğu belirtilmektedir.
Türkiye’de yaşayan on sekiz milyon hane üzerinden yapılan bir hesaplamaya göre, her ailenin haftada beş plastik poşet kullandığı varsayımı ile yurt genelinde doksan milyon adet, yılda 5 milyar adet poşete ulaşılabilmektedir. Poşetlerin bir kısmı çöpe, bir kısmı da doğaya atılmaktadır. Yapılan kanuni düzenleme ile yılda kişi başı 240 olan plastik kullanımının aşamalı olarak 2019 sonunda 90, 2025’e kadar 40 adede düşürülerek yüzde doksan oranında azaltılması hedeflenmiştir.
Poşetlerin geri dönüşüm oranının yüzde bir olduğu, geriye kalanın doğaya bırakıldığı ve binlerce yıl doğada kaldığı dile getirilmektedir.
Türkiye dışında Dünya genelinde 60’dan fazla ülkede alışveriş poşetleri bedeli karşılığında satılmaktadır. Örneğin, poşetleri İngiltere, Fransa, Almanya gibi ülkelerin ücretli vermesi, Avustralya, Kamerun, Kenya’nın kısmen ya da tamamen yasak uygulaması, İtalya’da doğaya karışabilir olanlar dışında marketlerde poşet kullanımının yasak olduğu görülmektedir. Birçok ülkede de yasal düzenleme hazırlığı yapıldığı bilinmektedir. Dolayısıyla bu uygulama Dünya genelinde desteklenmektedir.
Paralı poşet uygulamasının çevre kirliliğinin önlenmesi yanında ekonomik boyutları da bulunmaktadır. Petrolden elde edildiği ve ülke olarak petrolü dışarıdan aldığımız için poşet kullanımındaki azalmaya bağlı olarak döviz tasarrufu sağlayacaktır. Plastik elde edilmesi için kullanılan elektrik azaltılacaktır. Daha da önemlisi iklim değişikliklerine neden olan sera gazı salınımı azaltılacaktır. Ayrıca poşetlerin satımı ile vergi geliri ve çevrenin korunması için fon oluşturulacağından ülke kalkınması ve refahına katkı sağlayacaktır.
Yasal düzenlemenin istisnalarının olduğu görülmektedir. Örneğin, sebze, meyve, zeytin peynir gibi gıdaların hijyeninin korunmasında kullanılanlar ile tekstilde, kuru temizleme gibi yerlerde kullanılan poşetler kapsam dışındadır. Kapsam dışının geniş tutulması uygulamanın başarısını azaltabilecektir.
Uygulamanın başlamasıyla kullanımın yüzde elli oranında azaldığı yetkililerce belirtilmektedir. Poşet başına ücretlendirmenin caydırıcı etkisi inkar edilemez. Ancak, poşetlerin kullanım alanlarının yaygın olması nedeniyle, eşyaların plastik poşet dışında çevreyle uyumlu ürünlerle giderilmesi zorunluluğu bulunmaktadır. Bu konuda LÖSEV’in çevre dostu poşet üretimine ilişkin çalışması önemlidir. Üstelik elde edilen gelirlerin hastalar için kullanılması gibi bir yarar da elde edilmektedir. Bu gibi çalışmaların teşvik edilerek plastik poşetlerin yerini alması sağlanmalıdır. Yapılan düzenlemeye, poşetlerin piyasa fiyatının üzerinde bir değere ulaştığı, elde edilen gelirlerin devlet ve satışı yapanlar arasında paylaşılmasıyla çevreye ilişkin endişelerin ikinci planda kaldığı yönünde eleştiriler yöneltilmektedir. En önemlisi de plastik kullanımının çevreye etkilerinin topluma iyi anlatılmasıyla çevre bilincinin oluşturulmasıdır. Bu bilincin oluşmasıyla plastik poşetlerde kullanım bedeli olmasa bile başarı sağlanabilir.
Çevrenin ve çevre kirliliğinin önlenmesi konusunda plastik poşet kullanımının azaltılmasına yönelik düzenleme bir başlangıç olabilir. Sonraki aşamalarda suyun, havanın, bitki örtüsünün ve toprağın korunması sağlanarak çevre korunabilir.
Kaynakça:
https://www.freepressjournal.in/headlines/maharashtra-bans-plastic-bags-heres-your-guide-to-eco-friendly-bags/1240645
https://www.change.org/p/ask-victoria-city-council-to-ban-single-use-plastic-bags