Kapitalizm mi? Sosyalizm mi? Hala tartışılmaya devam edilen bir konu bu. Winston Churchill “Kapitalizmin doğal ahlaksızlığı; nimetleri, adaletsiz paylaşmasıdır. Sosyalizmin doğal fazileti ise sefaleti eşit paylaşmasıdır.” der Peki siz bu düşünceye katılıyor musunuz?
Kapitalizmi tanımlamak gerekirse, üretim araçlarının özel mülkiyetine ve bunların kâr amacıyla işletilmesine dayanan bir ekonomik sistemdir. Dünyadaki ülkelerden birçoğu kapitalisttir. Listenin başında tabii ki Amerika Birleşik Devletleri geliyor. İkinci sırada Fransa, sonra Japonya diye liste uzayarak devam ediyor. Peki kapitalizmin ne gibi avantajları var? Kapitalizm rekabeti arttırır. Bu yüzden en iyi ürünün ortaya çıkmasını sağlar. Ayrıca tüketici en iyi ürünü ister ve o ürüne fazla para vermekten gocunmaz. İşletmeler de bunu bildiğinden bu konuda yarışırlar. Fiyatlar hep olabilenin en yükseğidir. Ne çoğunluğun verebileceğinden pahalı, ne de alabilecekleri en yüksek kardan az. Peki kapitalizmin dezavantajları nedir? Bu rekabet ortamına herkes ayak uyduramaz. Çocuklar, yaşlılar, engelliler gibi. Kapitalizm zaten bu eşitsizliği savunur. Kapitalist bir toplumda eşit şartlarda yarışmazsınız. Birilerinin her zaman daha fazla gücü olur. Bu gücü bazen onlar yaratır, bazense doğuştan bu güce sahiplerdir ve güçlü olanlar her zaman çarkın nasıl döneceğini belirler. Kapitalizmin dünya için de çok iyi sonuçları olduğu söylenemez. Kapitalizm çevre kirliliği, iklim değişikliği gibi konuları önemsemez. Bu uzun vadede kaynakları azaltacağından, kaynakların azaldığı bölgede yaşam kalitesi düşer ve maliyet herkes için artmaya başlar.
Peki biraz da sosyalizme bakalım. Sosyalizm, sosyal ve ekonomik alanda toplumsal refahın katılımcı bir demokrasiyle getireceğini ve üretim araçlarının hakimiyetinin toplumlara ait olduğunu savunan, işçilerin yönetime katılmalarına ağırlık veren, özel üretim yerine kamu bazlı üretimi destekleyen, telkin ve propagandalarını eğitim, tarım ve vergi reformları üzerinde yoğunlaştıran ekonomik ve siyasi teoridir. Dünyada sosyalist ülkeler de bulunur. Küba Cumhuriyeti, Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti, Çin Halk Cumhuriyeti, Bangladeş Halk Cumhuriyeti, Kuzey Kore gibi ülkeler sosyalisttir. Sosyalizm işçinin yararınadır. Mal işçinin olduğundan sömürülmezler. Elde edilen kar ise eşit şekilde paylaştırılır. Kooperatif sistemiyle çalışmayan insanların da temel ihtiyaçları karşılanır. Sosyalizmde yoksulluk yoktur. Herkes eğitim ve sağlık imkanlarına erişir. Herkes eşittir. İnsanlar ilgi duydukları meslekleri yaparlar. Bu sistemin en büyük dezavantajı rekabetçi olmamasıdır. Rekabet iyi ürünün ortaya çıkması açısından önemlidir. Ayrıca sistem rekabetçi insanları istemez. Kapitalizm açgözlülüğü desteklerlerken, sosyalizm için açgözlülük söz konusu bile değildir. Sosyalizmin bir dezavantajı ise insanların güç elde edememesidir. İnsan doğası gereği güç ister ama sosyalizm buna izin vermez.
Kapitalist sistemin alt seviyelerinde yaşayan bir insan sosyalist düzen ister fakat üst seviyedeki insanlar kati suretle bunu istemezler. Kimse elindeki gücü kaybetmek istemez sonuçta değil mi? Peki sosyalist düzende yaşayan insanlar çok mu mutlu? Bence onlar da o kadar mutlu değil. Sonuçta nasıl yaşayacakları bile bir yerde planlı. Kazanma duyguları yok, düzen onlar için hep aynı. Bir ara Küba’daki insanların gelen turistlerden gördüklerine özenmeye başladıklarını duymuştum. Ne kadar doğru bilemem ama pek haksız sayılmazlar sanki. İlk soruya dönecek olursak Churchill’e bir yerde katılıyorum. İki düzeninde sorunları var ve bir yerde ikisi de patlak veriyor.