Hiç düşündünüz mü bağlamadaki perdeler neden gitardaki perdeler gibi simetrik ilerlemiyor? Neden klasik batı müziği ile orta doğu coğrafyasının müzikleri çok farklı duyuluyor? Bunun sebebi "mikrotonlar". ".
Bağlamadaki perde aralıklarının gitardan farklı olmasının nedeni bağlamadan komalı yani mikrotonal seslerin alınmak istenmesidir.
Mikrotonları anlatmak için öncelikle birazcık müzik teorisi anlatmak zorundayım.
Müzikte Do notasında başlayıp diğer bir Do notasına kadarki yolculuğumuza 1 oktav denir. 1 oktavı otobüs güzergahımız olarak düşünelim. Bu güzergaha duraklar lazım. Bu durakları nasıl ayarlayacağız ?
Batı müziğinde 17. yüzyıldan itibaren eşit tempere sistem kullanılıyor. Yani otobüs duraklarımızın aralıklarının tamamı aynı. Batı müziğinde bir oktav şöyledir:
Do — Do diyez — Re — Re diyez — Mi — Fa — Fa diyez — Sol — Sol diyez — La — La diyez — Si —-Do
Bu sisteme göre 1 oktav 12 yarım sese bölünmüş.
Orta doğuya doğru geldiğimizde ise daha farklı bir ses düzeni ile karşı karşıyayız.
Batı’da bir oktav arasında 12 eşit aralıklı ses ölçü alınırken, Doğu’da hem bu sesler kullanılıyor, hem de bunların arasında gizlenmiş çeyrek, çeyrekten de küçük değerlerle ifade edebileceğimiz koma, yani ara (mikrotonal) sesler de kullanılıyor.
Batı müziğinde Do ve Re arası 2’ye bölünmüştür. Klasik Türk Musikisinde ise Do ve Re arası tam 9 parçaya bölünmüştür.
Günümüzde dinlediğimiz pop,rock,blues gibi türlerdeki çoğu eser 12 sesli batı sistemi kullanırken Osmanlı Makam Müziğinde 24 sesli sistem kullanılıyor. Halk müziğinde ise daha farklı bir sistem kullanılıyor. Bağlamada bir oktav eşit olmayan toplam 17 aralık bulunuyor. Anadolu’da yöreye ve köye göre bu değer değişebiliyor. Bağlama virtüözlerimizden Neşet Ertaş ise bu aralığı 26 ya kadar çıkarmıştır.
Batı müziği ile Türk müziği arasındaki bu sistem farkı bazı sorunlara neden olmaktadır. Türk müziğinin büyüsü,sihirli dokunuşlar olan kültürümüz bir parçası “mikrotonlardır”. Batı müziği enstrümanlarında bu mikrotonlar bulunmadığından piyano , gitar gibi enstrümanlarla Doğu müziği çalmak bu müzikteki büyüyü alıp götürmektedir.
Bu konuyu kendine dert edinen Tolgahan Çoğulu klasik gitarın tınısını bozmadan mikrotonları elde etmenin yollarını düşünmeye başladı.
Tolgahan Çoğulu 1990’lı yılların ortalarında Boğaziçi Üniversitesi’nin folklor kulübünün müzik ekibinde ve daha sonra Boğaziçi kökenli Kardeş Türküler grubunda gitar çalarken bu mikro sesler nedeniyle önemli bir meseleyi karşısında buldu. Çünkü çaldıkları bazı halk müziği şarkılarında komalı seslere basması gerekiyordu. Ama gitarın ses perdeleri eşit tampere sistemine göre bölündüğü için çalgıda mikrotonal seslere yer yoktu.
Çoğulu ,Boğaziçi Folklor Kulübünde 23 Nisan 2000 de Erkan Oğur, Bekir Küçükay , Melih Güzel gibi önemli gitar icracılarını, hocalarını bir araya getirdi. Bu müzisyenlerle doğunun ses sistemini nasıl gitara taşıyabileceğini tartıştı.
Türkiye’de gitarın en büyük ustalarından biri olan Erkan Oğur, bu soruyu kendi açısından çok önceden, daha 1970’li yıllarda çözmüş, aynen utta olduğu gibi gitarın sapındaki bütün perdeleri kaldırarak perdesiz gitarda bütün koma sesleri yakalayabileceği bir ifade zenginliği kazanmıştı. Böylelikle bütün Osmanlı makamlarını ya da türküleri koma sesleriyle gitarda hakkını vererek çalabiliyordu.
Perdesiz gitarın komalı sesler açısından avantajları olsa da klasik gitar gibi tınlamıyor, sesler uzamıyordu.
Tolgahan Çoğulu gitar perdelerini çıkartıp yerine bağlamadaki gibi misinalar yerleştirdi. Ama bu denemesinde de başarısız oldu çünkü bağlama perdeleri ile güzel ses alamıyordu.
İlk denemesi başarısızlıkla sonuçlansa da Çoğulu deneme devam etti. Bu arada Boğaziçi Üniversitesi İşletme Bölümünden 2001 yılında mezun olmasına karşılık, iş hayatına atılmak yerine müzikte karar kıldı ve akademik düzeyde müzik eğitimine başladı.
Akademik düzeyde müzik eğitimi alırken yeni gitar arayışlarına da devam etti. Bu arayış sonunda Çoğulu’yu ayarlanabilir mikrotonal gitar tasarımına götürdü. Çoğulu, bu fikre yönelirken Alman müzik aleti yapımcısı Walter Vogt’un perdelerin esnekleştirilmesi konseptinden esinlendi.
Çoğulu Vogh’tan esinlenerek ayarlanabilir perdeli gitar fikrini geliştirdi.Çoğulu, ayarlanabilir perdeli gitarı 2008 yılında danışmanlığını müzikolog Prof. Şehvar Beşiroğlu’nun yaptığı bir doktora tezi projesi olarak tasarladı. Proje İTÜ tarafından sağlanan bir bilimsel araştırma fonuyla desteklendi.
Bu gitarı hayata geçiren usta ise Ekrem Özkarpat oldu. Gitarın yapımı dokuz ay sürdü. Perdelerin ayarlanabilmesini sağlayan kanal sisteminin yapımı için karbonfiber kullanıldı.
Çoğulu, bu gitarı geliştirdikten sora uluslararası alanda büyük bir ilgiyle karşılandı. Aldığı davetlerin sayısı birden arttı. Mikrotonal gitarla ilk kez yurtdışına çıktığı 1 Nisan 2011’deki Saraybosna Gitar Festivali’nden bu yana konser vermek ya da atölye çalışmalarına katılmak üzere 20’den fazla ülkeye gitmiş bulunuyor.
Yazıma Tolgahan Çoğulun kendi hikayesini anlattığı konuşması ile son veriyorum.
Müzikle kalın….