Hayatta bilincimizi kazandığımız ilk an itibarıyla alışkanlıklar edinmeye başlarız. Bilincimizi kazandığımız ilk andan beri dedim ama aslında tüm alışkanlıklarımızın bilincinde miyiz gerçekten? Bana sorarsanız insanoğlu farkında olarak gerçekleştirdiği tüm eylemlerin yanı sıra bilinçsiz olarak gerçekleştirdiği eylemlerin sayısı da bir o kadar fazladır.
İnsan aklının çalışma ve algılama prensibinin çok karışık olmasına rağmen tüm bu sistem koca bir tezattır aslında. Hepimizi aynı fabrikadan çıkan seri üretim makinalar gibi düşünelim, fiziksel olarak baktığımızda sadece seri numaralarımız yani kimliklerimiz ve parmak izlerimiz gibi bizi birbirimizden ayıran elle tutulur gözle görülür ayıraçlar olduğunu biliyoruz. Fakat işte akıl dediğimiz her şeyi karıştıran eleman tam olarak da burada tezatlığı oluşturuyor. Bu makinalar eğer seri üretimin bir parçasıysa nasıl hepsinin kendine özel bir içeriği, farklı yönelimleri, alışkanlıkları, duygu ve düşünceleri olabilir? Henüz en tuhaf yerine değinmedim bile, bahsettiğim tüm bu olaylar nasıl hem bilinçli hem de bizim farkındalığımız dışında gelişebiliyor? İşte bunu kesin olarak kimsenin cevaplayabileceğini sanmıyorum ama makinalarla bizi ayıran noktayı bulduk. Eğer siz de şu an benim gibi bu soruları anlamaya çalışıyorsanız kendinizi büyük bir gizemin içine atılmış bir dedektif olarak düşünün, amacınız ise sonuca ulaşamasanız bile bu yoldaki yeni tecrübelere, düşüncelere hatta edinebileceğiniz alışkanlıklara kapınızı açık tutmak olsun.
Alışkanlık nedir sahiden? Sadece düzenli ve planlı bir hayat için gerekli olan, temeli disipline dayanan sert bir kavram mıdır? Toplum algısı bizi ne kadar böyle düşünmeye itse de alışkanlık aslında monotonluktan çok uzaktadır. Tabii ki alışkanlıkları yüzünden hayatını tekdüze yaşayan insanlar da vardır ve bunu farkında olmadan düzen diye adlandırırlar. Alışkanlıkların bir süreklilik olduğu doğrudur fakat alışkanlıklar sürekli olarak yaptığımız eylemler değildir. Mesela her gününü farklı yaşamaya çalışmak da bir alışkanlık olabilir. Neticede düzensizlik de bir düzen değil midir?
Peki, alışkanlıklarımız biz mi seçeriz? Hem evet hem de hayır aslında. Çünkü belirttiğim üzere tüm alışkanlıklarımızın farkında bile değilizdir. Günlük hayattan örnek verecek olursam en sevdiğiniz kıyafetinizi düşünün bu kıyafeti eminim ki birden çok kez aynı ayakkabı ile bir takım haline getirmişsinizdir çünkü bilinçaltınızda bir şekilde o iki nesne size uyumlu gelmiştir. Fakat ben bunu söyleyene kadar farkında bile değildiniz belki de.
Bilincinde olduğumuz alışkanlıklar ise o alışkanlığa devam ettiğimiz süreyle doğru orantılı olarak bir parçamız haline gelir. Kimiz zaman ise bu alışkanlıklara çok bağlandığımızda bunun adı artık alışkanlık değil bağımlılık olmuş olur. Warren Buffett bu konuyla ilgili olarak görüşünü şu şekilde belirtmiştir: “Alışkanlıkların zincirleri önce hiç duyulmayacak kadar hafif sonra kırılmayacak kadar güçlü olur.” O zaman diyebiliriz ki eylemlerimiz alışkanlık haline gelinceye kadar onlardan vazgeçmesi kolay olabilir fakat süreye de bağlı olarak bu eylemler alışkanlığa dönüştüğünde vazgeçmesi çok zor olacaktır. Fakat bu alışkanlıklar yerlerini bağımlılıklara bıraksa bile sonuçta kararlarımız bize aittir, zor olduğu için imkânsızdır diyemeyiz.
Ayrıca alışkanlıklar sadece bireysel olmayıp toplumsal da olabilir. Örneğin tek kişinin gelir getirdiği bir ailede tüm beklenti ve baskı o bir kişi üzerindedir çünkü aile artık sadece o bireyin elde ettiği gelirle yaşamını devam ettirmeye alışmıştır. Ve eğer o birey artık geliriyle o aileyi geçindirmeyi bırakırsa ailenin alıştığı yaşam biçimi kökten değişecektir. Bu yazdıklarım size tanıdık geldi mi bilemiyorum fakat ben bu örneği Franz Kafka’nın “Dönüşüm” adlı eserindeki olaylardan yola çıkarak verdim. Toplumda alışılmışın dışında bir olay gözlemlediğimizde düzenin bozulmasına çoğunluk hızlı bir şekilde uyum sağlayamaz ve bu adaptasyon sorunu aslına bize alışkanlıkların hayatımızın ne kadar bir parçası da olsa bazı anlarda tehlikeli olabileceğini gösterir.