Adalet kavramı zaman ilerledikçe yeni anlamlar kazanıyor veya süregelen değerleri kaybediyor. Herkesin ortak karın ağrısı olan bu konu ülkemiz üzerinden bazı yabancıların da dikkatini çekmiş ki alanında büyük başarılar sergilemiş kişilerden biri adalete yeni bir açıdan bakmayı teklif etti: “İyi matematik bilmeyen toplumlarda adalet yoktur.”. Yeni fikirlere açık olan her insanın sorgulayacağı bu sözler John Nash tarafından ortaya atıldı.
Açıkça belirtmeliyim ki ilk duyduğumda kulaklarıma inanamadım. Biraz sonra sayacağım nedenler karşısında sizde aynı dehşete düşebilirsiniz, şimdiden uyarmakta fayda var. Her ne kadar kulağa mantıklı bir cümleymiş gibi gelse de benim açımdan en büyük sorun bunu bir matematikçinin söylüyor olması. Elbette, herkesin kendi fikirlerini ifade etme hakkı var bunda hiç bir problem yok ancak hayatının büyük çoğunluğunu matematik üzerine geçiren birinin objektif olması beklenilemez. Düşünsenize yıllar boyunca matematik ile ilgileniyorsunuz, bunun hayatınızın diğer alanlarını etkilememesini beklemek aptallık olur.
Sadece söyleyen kişi bazından değerlendirmek doğru olmaz aynı zamanda adalet kavramının genellemesi de bana göre yanlış bir yorum. Matematik insanlara belirli bir bakış açısı sağlayabilir ancak bu bakış açısı insanları bir anda adalet timsaline dönüştürmez. İnsanların adalet duygusu gelişmezse de sistemin gelişebilmesi imkansız. Matematikle olasılık hesaplayabilirsiniz fakat insanlara doğruyu tanımlayamaz hatta doğru olanı yaptıramazsınız. Adalet doğrudan yanadır, güçlüden veya güçsüzden yana değil. Her olay farklı bir doğruyu gösterir ve bunu hesaplayamazsınız ya da bir genellemeye uyduramazsınız.
Ben matematik düşmanı değilim zaten kimse olamaz, matematik her yerdedir. Lakin hayat sadece sayılardan oluşmaz, her ne kadar tersini savunursanız savunun hayat sayılarla bezeli olduğu kadar diğer etmenlerle birlikte bir bütündür. Birinin üstünlüğünü savunmak veya bunu insanlara kabul ettirmek bu gerçeği değiştirmez. Adalet sisteminin işlevselliği de değişkendir ancak bu matematik bilip bilmememize göre değil; elimizde ne kadar para, vicdan ve zaman olduğuna göre şekil alır. İyi şartlarda herkes dürüst olabilir, adaletli davranabilir, asıl zanaat zor şartlarda iyi bir adalet sistemine sahip olmaktır.
Uzun lafın kısası “İyi matematik bilmeyen toplumlarda adalet yoktur.” lafı benim için daha fazla adaletsizliğe yol açmaktan başka bir şey ifade etmiyor. Bu hayatın düzenine, insanlara, diğer bilimlere, daha önce bahsettiğim etmenlere ve sanatçılara karşı bir adaletsizliktir. Eminim ki John Bey bunu öyle bir amaçla söylememiştir ancak böyle bir genelleme yapmak büyük bir sorumluluğu da beraberinde getirir: eleştirileri kabul etmek.