Bir tsunaminin oluşacağı ilk önce denizin normal zamanlardan çok fazla geri çekilmesi ile anlaşılır. Daha sonra dev bir su giderek hızla ilerlemeye başlar. Dalga, karanın içlerine kadar ilerleyerek korkunç zararlara yol açar . 2004’te Asya’yı vuran tsunamiye Hint Okyanusu’nun dibinde yaşanan depremler neden olmuştu. Tsunamilerin % 85’inin görüldüğü Pasifik Okyanusu’nda tsunami uyarı sistemleri bulunur.
Dalgalar
Tsunamiler okyanusu kat ederken yaklaşık 1m yüksekliktedirler ve öyle küçüktür ki gemiler üstlerinden kolayca geçebilirler. Sahile vurmaya yakın, yandan bakıldıklarında dört köşe bir görünümleri vardır. Kasırgaların oluşturduğu dalgalar ise eğimli görünürler.
Mega – tsunamiler
Mega tsunami dalgalarının boyu 40 metreyi bulur. (Ya da geçer.) 1883’te Cava yakınındaki Karakatoa yanardağı püskürdü. Lav çukuru boşaldı ve çöktü. Daha sonra deniz bu boşluğa hücum etti ve 36.000 kişinin ölümüne neden olan dev dalgalar oluştu.
Dalga Dizileri
Aslında tsunami bir dalga dizisidir. Dalgalar ancak karaya ulaştıklarında büyürler. Karaya yaklaştıkça yükselen deniz dibi sürtünme etkisiyle dalgaların hızını saatte 100 km’ye düşürür. Daha sonra birbirleri üzerine binerek büyürler. Aralıklarla karanın iç kesimine arka arkaya hücum ederler. Bir süre devam eden bu tekrara dalga dizisi denir.
Bir Tsunaminin Yolculuğu
Bir deniz altı depremi deniz suyunu yukarı ve uzağa doğru iter. Yaklaşık 1 metre yüksekliğinde bir dizi dalga oluşur. Bu dalgalar saatte 700 km’yi bulan bir hızla okyanusta binlerce km yol alabilirler.
Tsunamiler Nasıl oluşur
Tsunamilerin çoğu, deprem etkisiyle oluşan yer kabuğu hareketlerinden ortaya çıkarlar. Ayrıca daha nadir olarak deniz altındaki volkanik faaliyetler ve meteor gibi gök cisimlerinin denize düşmesi sonucu denizin karaya doğru taşması nedeniyle tsunamiler oluşur.
Mehmet Yetkin BAL