Hem ülkemizde hem de diğer ülkelerde çoğu okulda uygulanan okul üniforma zorunluluğu kuralının birçok nedeni ve sonucu vardır. Bunların bazıları olumlu, bazıları da olumsuz yöndedir. Üniforma zorunluluğunun iyi ya da kötü bir şey olup olmadığı, dünya çapında tartışılan bir konudur. Türkiye’de okul kıyafetlerinde yapılan değişimler ve tartışmalar da dünyanın geri kalanından çok da farklı değildir. Tüm dünyada okul üniforması konusu hâlâ üzerinde net bir uzlaşmaya varılmamış bir konudur. İsrail, Hindistan, Malezya, Endonezya, Çin, Hong Kong, Güney Afrika Cumhuriyeti, Burma, Singapur, Güney Kore, Tayland, Burundi ve Arjantin’de okullarda tek tip üniforma giyilmesi zorunluyken, Rusya, İspanya ve Almanya’da kıyafet serbestliği bulunmaktadır. Ayrıca, Kanada’da Katolik okulları dışındaki devlet okullarında da serbest kıyafet yöntemi uygulanır. Kıyafetin kişisel bir seçim olması ve bazı diğer durumlar (toplumun sosyoekonomik durumu, değişen eğitim anlayışları ve insan hakları gibi) dikkate alındığında, kıyafet zorunluluğu anlayışının zaman içerisinde değişeceği aşikardır.
Okul üniformaları nedir? Öncelikle günlük yaşamdaki kıyafetlerimize bakarsak, bir insanın giyim tarzı yaşadığı ortama, kültürüne ve kendi görüşlerine göre değişebilir. Farklı giyim tarzlarının olması, insanların kendilerini farklı biçimlerde ifade etmelerine bir örnektir. Her insan, rahat bulduğu kıyafetleri giymeyi tercih eder. Okul üniformaları ise, insanların kendilerini ifade etmelerinden çok disiplini, düzeni ve otoriteyi sağlamaya yöneliktir. Okul üniformasının olduğu bir okulda ayrıcalık yoktur. Okulun belli kuralları ve disiplinleri vardır ve bu, öğrencilerin hayatta karşılarına çıkmış ve çıkacak olan disiplinin önemli bir kısmıdır. Üniformalar için seçilen renkler, tasarımlar ve kumaşlar okulun düzenini ve ortamını temsil eder. Okul üniformaları, okulda güvenliği sağlar.
Okul üniformalarının olumlu yanlarına bakarsak, bunlar genellikle eğitmenlerin ve akademisyenlerin savunduğu düşüncelerdir. Aynı zamanda çoğu psikolog ve düşünür de okul üniformalarının olumlu yanlarıyla ilgili kimi inandırıcı, kimi zorlama gelebilecek yorumlar yapmıştır. Buna örnek olarak, Göteborg’taki bir ilkokuldaki yeni kıyafet kurallarına gelen bir düşünceyi verebiliriz: “Dersleri zayıf öğrencilere ve önemli disiplin sorunlarına sahip okullar böyle bir kıyafet kuralından en fazla faydalanacaklar arasındadır. Gençlere kimlik ve güçlü statü sembolleri sunan yegâne topluluk olan çetelerle mücadele bu yolla mümkün. … Radikal ’68 Ruhu’, İsveç’te okul dahil, toplumsal konular üzerinde hâlâ önemli bir nüfuza sahip. Öğrencilerin hakları en önemli şey. … Ama görevlerin yokluğu, insanları güçlendirmez. Bilhassa da orta sınıf kimliğine ve kendilerini kurtaracak sosyoekonomik koşullara sahip olmayan insanları.” (Göteborgs-Posten)
Buradan yola çıkılabilecek sonuçlardan bazıları şunlardır: Okul üniformaları disiplini sağlar, gençlere öğrenci kimliğini tam olarak aşılar ve sosyoekonomik ayrıcalıkların yarattığı ayrımları okullardan uzak tutar.
Okul üniformalarının olumsuz yanlarına bakarsak, bunlar genellikle öğrencilerin savunduğu düşüncelerdir. Üniformalarla yaşamak zorunda olanlar öğrenciler olduğundan, bu durum çok da şaşırtıcı değildir. Okul kıyafetlerinin modaya uymaması, rahatsız kumaşlardan yapılmış olması, genellikle pahalı olması, öğrencilerin kendilerini ifade etmelerini engellemesi ve öğrencileri tek kalıba sokmaya çalışması, bu tür olumsuz yanlardan bazılarıdır.
Öğrencilerin okul üniformalarıyla ilgili görüşlerini anlamak için Türkiye’de yapılan bir araştırmaya göz atalım. Bu araştırmada, Ankara-Sincan, İzmir-Konak, Trabzon-Ortahisar ve Şırnak-Beytüşşebap’ta yer alan ortaöğretim kurumlarında 2013-2014 eğitim öğretim yılında öğrenim görmekte olan lise öğrencileri oluştururken, araştırmanın örneklemini belirlenen ortaöğretim kurumlarında öğrenim gören toplam 353 öğrenci oluşturmaktadır. Ortaöğretim öğrencileri için araştırmada kullanılan sorular sırasıyla:
- Sizce okullarda öğrenciler için kıyafet serbest olmalı mıdır? Cevabınızı nedenleriyle birlikte açıklayınız.
- Sizce öğrencilerin okula serbest kıyafetle gelmesinin öğrenci üzerindeki etkileri neler olabilir?
- Sizce okullarda öğrenci için kıyafet serbestliğinin getirilmesinde en büyük engel nedir?
Anket formunda yer alan birinci soruya verilen cevaplarla, öğrencilerin okullarda serbest kıyafet isteyip istemedikleri bilgisine ve her iki durumda da bunun nedenlerine ulaşılmak istenmiştir. Araştırmanın birinci alt probleminde “Öğrenciler okullarda serbest kıyafet uygulaması istemekte midir?” sorusuna cevap aranmıştır. Bu alt problemin sonucu olarak katılan 154 kız öğrenciden 39’u okul kıyafetinin serbest olmasını, 113’ü okul kıyafetinin serbest olmamasını ve 2’si kendilerine fark etmediğini savunmuştur. Katılan 199 erkek öğrenciden 96’sı okul kıyafetinin serbest olmasını, 101’i okul kıyafetinin serbest olmamasını ve 2’si de kendilerine fark etmediğini belirtmiştir. Sonuç olarak toplam 353 kişiden 135’i (%38.3) okul kıyafetinin serbest olmasını, 214’ü (%60.6) okul kıyafetinin serbest olmamasını ve 4’ü (%1.1) de kendilerine fark etmediğini savunmuştur.
Araştırmanın ortaya koyduğu önemli sonuçlardan biri de özellikle Şırnak’ta öğrenim gören öğrencilerin çok önemli bir oranının serbest kıyafet uygulamasına karşı olduklarıdır. Şırnak’tan araştırmaya katılan 113 öğrenci serbest kıyafet istemezken, 14’ü serbest olmalı, 2’si fark etmez demiştir. Toplamda 129 öğrencinin %87.5’i serbest kıyafet uygulamasını çeşitli nedenlerle kabul etmemektedir. Araştırmaya diğer illerden katılan 224 öğrencinin %45’i serbest uygulama karşısında görüş bildirmiş, %55’i ise serbest kıyafet uygulamasını gerekli bulduğunu ifade etmiştir.
Başka bir alt dala ilişkin yapılan tabloda (“Öğrencilerin Okullardaki Serbest Kıyafet Uygulamasına İlişkin Görüşleri ve Vurgulanan Etkenler”) kıyafet derbestliğini isteyen öğrenciler daha çok maddiyata, rahatlığa ve özgürlüğe önem vermiştir. Kıyafet serbestliğini istemeyenler ise disiplin ve güvenlik sorunlarını, derse ilgi kaybı ve davranış ile tutum bozukluklarına dikkat çekmiştir.
Ateş ve Titrek (2015) hem devlet hem de özel okul öğretmenlerine uyguladıkları araştırmalarda, öğretmenlerin büyük çoğunluğunun serbest kıyafet uygulamasına karşı oldukları sonucuna ulaşmışlardır. Düzgün (2014) tarafından yapılan araştırmada, okul müdürlerinin çoğu serbest kıyafet yerine okul kıyafeti olması gerektiğini ve bu konuda velilerle aynı görüşte olduklarını ifade etmişlerdir. Johnson (2010) da araştırmasında, okul yöneticilerinin okulda forma giyilmesi yönünde olumlu görüş belirttiklerini ifade etmiştir. ABD’de okul güvenliğine ilişkin yapılan bir araştırmaya göre de ilkokul müdürlerinin %41’inin okul üniformalarını destekledikleri anlaşılmıştır (National Association of Elementary School Principals, 1997’den akt. Dönmez, 2001).
Sonuç olarak, okul üniformaları çoğu zaman okullar için önemli ve bulunması gereken bir unsurdur. Okul üniformasının zorunlu olup olmaması tartışması da zaman içinde değişebilen bir konudur. Yapılan araştırmaların sonucuna göre öğrencilerin geneli, okul üniformasının gerekli olduğunu savunmaktadır.
KAYNAK:
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/382173
https://www.eurotopics.net/tr/248912/okulda-kiyafet-kurali-gerekli-mi
https://kraal.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/06/06/974807/dosyalar/2020_08/30171103_OKUL_KIYAFETY.pdf
http://www.jret.org/FileUpload/ks281142/File/39.solak.pdf
National Association of Elementary School Principals, 1997’den akt. Dönmez, 2001
https://www.istockphoto.com/tr/foto%C4%9Fraflar/okul-%C3%BCniformas%C4%B1-ill%C3%BCstrasyonlar