İnsanlar zor zamanlar karşısında düşünülmez çözümleri düşünmeye, imkansız olarak görüleni imkanlı kılmaya kalkışırlar. Günümüzün ekonomik şartları da göz önünde bulundurulduğunda ekonomistler de küresel finans istikrarı hedefleri doğrultusunda düşünülemez bir çözüm önerisi sunmuşlardır : küresel bir para birimi. Peki çoğu kişinin uçuk ve gerçekçi olmayan olarak tanımladığı bu çözümde bir gerçeklik payı, bundan da öte gelecek için bir umut vaadi var mıdır ?
Böylesine karmaşık bir soruyu tartışabilmek için konuyu her açıdan incelemek, yalnızca teoriye güvenmeden pratikliğini de göz önünde bulundurmak gerekir. Bu gerçekten ötürü ilk olarak küresel bir para birimine geçişe en yakın gerçek dünya örneği olan Avrupa Birliği’nin Euro’yu kabul etmesinden bahsedelim. Avrupa Birliği’nin bu kararı kabulünde modern makroekonomiğinin kurucusu sayılan John Maynard Keynes’ın 1970 yılında küresel bir para birimi için ortaya atmış olduğu argümanların önemli bir etkisi olmuştur. Bu argümanlar genel hatlarıyla şöyle özetlenebilir :
- Birim çevirme riski ortadan kalkar: Farklı para birimlerinin birbirine çevrilme durumunun bulunduğu her ticarette birimlerin birinin veya hepsinin değer kaybetme riski, böylelikle de ticaret yapanların zarara uğrama olasılığı vardır. Bu da uluslararası ticaretin dolar, yen gibi güçlü para birimleriyle sınırlanmasına neden olur. Keynes’ e göre küresel bir para birimi bu görünmez sınırları kaldırıp uluslararası ticareti arttırır. Avrupa Birliği Euro’ya geçişinden beri AB ülkeleri arasında %5 ile %20 arasında artışa şahit olmuştur.
- Birim çevirme ücreti ortadan kalkar : Dünyadaki tüm bankalar birim geçişinde bir miktar para talep eder. Bu durum kişisel ölçekte çoğunlukla bir sorun olmasa da ülkeler arası ticarette büyük bir gelir kaybına neden olur. Avrupa Birliği Euro’ya geçişinden beri birim geçiş ücretleri ortadan kalktığı için senelik olarak 13 ile 19 milyar Euro’yu erimekten kurtarabilmiştir.
- Birim İstikrarı : Para birimlerinin değer dalgalanmalarının en büyük nedenlerinden biri ülkenin ekonomik politikalarının yanı sıra başka ülkelerin siyasi ve ekonomik politikalarıdır. Yani para birimi değersiz olan Mozambik gibi bir ülke en doğru ekonomik politikaları izlese dahi Dolar ve Euro gibi uluslararası sahnede kendini kanıtlamış olan para birimleriyle yarışamaz. Bundan dolayı birimlerin değeri dalgalanmaya devam edip istikrara ulaşamaz.
Tabi ki küresel bir para birimine karşı olan bir akademik kesim de vardır. Bu kesimin genel eleştirileri bu düşüncenin uygulanabilirliği üzerinedir. Avantajlar kendilerini ne kadar belli etse de dünya üzerindeki tüm ülkelerin düzenlerini değiştirmesinin ne kadar zor olacağı yadsınamaz. Bu pozisyonla ilgili verilen ana argümanlar şunlardır.
- Bağımsız ekonomik politikaların izlenememesi: Dünya üzerindeki her ülkenin aynı para birimini kullanmasının doğuracağı sonuçlardan belki de en önemlisi ülkelerin kendilerine en uygun ekonomik politikayı izleyememesidir. Merkez bankalarının parayı ülkenin ihtiyaçlarına göre kullanamaması ülkenin bazı durumlarda gerekli olan agresif ekonomik hamlelerin yapılamaması anlamına gelir. Buna yakın zamandan 2022’de ABD’nin covid-19 sebebiyle kontrolden çıkmış olan enflasyonu ani bir zam artışıyla normal seviyelere indirmesi örneği verilebilir. Bu tür hamleler küresel bir para biriminde mümkün olmaz, olsa dahi etkisi çok kısıtlı olur.
- Dengesiz Etki : Küresel bir para birimi gelişmekte olan ülkelerin lehine olsa da gelişmiş olan ülkelerin ekonomik gelişiminin önüne taş koymuş olur. Bu ülkeler gelişmekte olan ülkelerin ekonomik gelişimlerinden sorumlu hale gelmiş olur.
- Uluslararası ve bağımsız bir banka üst kurulunun gereği : Her devlette bir para regülasyonu sağlayan “merkez bankasının” bulunduğu gibi küresel para biriminin basımı ve regülasyonundan sorumlu olacak bir üst kurul gerekli olacaktır. Bu fonksiyonların sağlanabilmesi için üst kurulun herhangi bir ülkeye hesap vermeden işlemesi gerekmektedir. Avrupa Birliği bunu Avrupa Merkez Bankası ile yarı başarılı bir şekilde gerçekleştirebilmiş olmasına rağmen küresel bir ölçekte bunun ne kadar mümkün olduğu tartışılır.
Denen her şeyi özetlemek gerekirse tüm dünyayı kapsayan küresel bir para biriminin birçok avantajı bulunsa dahi önündeki engeller küresel bir ölçekte uygulanmasını en azından yakın gelecek için hayal haline getiriyor. Birçok ekonomistin de belirttiği gibi şimdilik en gerçekçi çözüm Euro gibi bölgesel para birimleridir. Son olarak şunu belirtmek istiyorum : Tarih boyunca insanlığı ileriye taşıyacak her hamle karşısında binlerce eleştirmen bulmuştur. İdealistler olarak insanlık refahı için doğru olan yolda ilerlemeli, ve bu yoldan ayrılmamalıyız. Avrupa Birliği’nin örneğini izleyip şu anda kurulmakta olan Güney Amerika Birliği ve Afrika Birliği gibi projeler herkes için umut vadeden, refah dolu ve uluslararası işbirliğinin dorukta olduğu bir geleceğin işaretleridir.
“[Teklif] karmaşık ve yeni ve belki de uygulanamaz olması anlamında ütopiktir, ancak olduğundan daha yüksek düzeyde bir anlayış, cesur yenilik ruhu ve uluslararası işbirliği ve güven varsayması anlamındadır.”
John Maynard Keynes
Kaynkaça :
https://www.investopedia.com/financial-edge/0310/one-world-one-currency-could-it-work.aspx
https://www.economist.com/finance-and-economics/1998/09/24/one-world-one-money