Zeka ya da ruh biliminde anlak, zihnin öğrenme, öğrenilenden yararlanabilme, yeni durumlara uyabilme ve yeni çözüm yolları bulabilme yeteneğidir. Kişilik özelliklerimiz ise kişiler arasındaki değişiklikleri oluşturan anlık ve süreklilik gösteren tutum ve davranışlardır. Bildiğiniz üzere çevrenin ve genetiğin zekamız ve kişilik özelliklerimiz üzerinde önemli etkileri vardır. Bu soru, psikoloji tarihi boyunca en tartışmalı konulardan biri olmuştur ve günümüzde de tartışma konusu olmaya devam etmektedir. Peki, sizce çevremiz mi yoksa genetiğimiz mi kişilik özelliklerimiz ve zekamızın belirlenmesinde daha büyük rol oynar? Bunu belirleyebilmemiz için kişilik özelliklerimizi ve zekamızı ayrı ayrı incelememiz gerekmektedir. Gelin birlikte inceleyelim.
Öncelikle genetiğin ve çevrenin zeka üzerindeki etkisine bakalım. Günümüzde psikologlar hem genetiğin hem de çevrenin zekanın belirlenmesinde önemli rol oynadığını kabul etmektedir. Örneğin, aynı evde birlikte yetiştirilen kardeşlerin, aynı ortamda birlikte yetiştirilen ve evlatlık olan çocuklardan daha benzer IQ seviyelerine sahip olmaları ve okula devamın IQ seviyesi üzerinde etkisi olması genetiğin ve çevrenin zeka üzerinde etkisi olduğunun kanıtıdır. Yani asıl mesele her bir faktörün tam olarak ne kadar etkisinin olduğunun belirlenmesidir. Bir araştırmaya göre zekanın genetik etkisi %75 iken çevrenin etkisi ise %25 olarak açıklanırken başka bir araştırma da bunun yaşa göre değiştiğini vurguluyor. Yani küçük yaşlarda genetik etki %20’lerde gençlerde %40 olurken orta yaşlarda ise %60 olarak değişiyor. Yani yapılan araştırmalar hem çevrenin hem de genetiğin zeka üstündeki etkisine bakılırken yaş faktörünün de göz ardı edilmemesi gerektiğini gösteriyor. Ayrıca yapılan ikiz araştırmaları, IQ’daki etkinin yüzde 40 ila 80’inin genetik ile bağlantılı olduğunu ve bireysel IQ’ların belirlenmesinde genetiğin çevresel faktörlerden daha büyük bir rol oynayabileceğini öne sürüyor.
Şimdi de çevrenin ve genetiğin kişilik özellikleri üzerindeki etkisine bakalım. Araştırmacılar, kişiliğin ne kadarının genetik ve ne kadarının çevresel olduğunu daha iyi anlamak için aile, ikizler, evlat edinilmiş çocuklar ve koruyucu aileleri incelemek için onlarca yıl zaman harcamışlardır. Yapılan bir çalışmada, İkizlerin Ayrı Büyütülmüş Minnesota Çalışması, 1979 ile 1999 yılları arasında 350 çift ikiz üzerinde yapılmıştır. Sonuçlar, tek yumurta ikizlerinin kişiliklerinin aynı evde veya ayrı ayrı büyümüş olsalar da benzer olduğunu ortaya çıkarmış ve bu da kişiliğin bazı yönlerinin genetikten etkilendiğini düşündürmektedir.
Sonuç olarak çevrenin de genetiğin de zekamız ve kişilik özelliklerimiz üzerinde etkisi vardır. Elimizdeki bilgileri ve araştırma sonuçlarını incelediğimizde net bir sonuca varamadığımızı anlamışsınızdır. Bunun sebebi sonuçların sürekli insandan insana değişiyor olmasıdır ve bu da genelleme yapmamızı oldukça zorlaştırmaktadır. Yine de bir genelleme yapmamız gerekirse genetiğin, zekanın ve kişilik özelliklerinin üstünde az bir farkla da olsa daha büyük bir rol oynadığını söyleyebiliriz.